فرآیند دباغی چرم چیست؟ | ۱۱ مرحله دباغی چرم

البسه چرمی یکی از قدیمی‌ترین پوشاک جهان از زمان‌های قدیم تا به الان بوده است. محصولات چرمی همچون کاپشن چرمی مردانه کیف چرمی از پوست حیوانات به دست آمده است. یکی از روش‌های مهم تبدیل پوست حیوانات به چرم، دباغی است در این مطلب شما را با این صنعت آشنا می‌نماییم.

دباغی چیست ؟

از ابتدایی و قدیمی‌ترین مشاغل ایرانیان میتوان به دامداری اشاره کرد که بسیار در بین آنها رواج داشته است. با گذشت زمان ایرانیان در نتیجه بهره مندی از فرآورده‌های حیوانی توانستند در صنایعی که با حیوانات در ارتباط بود نیز پیشرفت نمایند که از جمله آن میتوان به دباغی و تولید محصولات چرمی اشاره کرد. شاید برایتان سوال پیش بیاید که دباغی چیست؟ در واقع میتوان این گونه گفت که پوست حیوانات به خودی خود به مرور زمان فاسد میشود و از بین میرود. پس از این رو طی فرآیندی که به آن دباغی میگویند پوست خام را به چرم تبدیل میکنند. از گذشته و دیرباز صنعت چرم و دباغی در بین انسانها رواج داشته و تمدن‌هایی باستانی همچون سومر و هند هزاران سال است که فرآیند دباغی را انجام میدهند. برای اطلاعات بیشتر مطلب تاریخچه چرم را بخوانید. دباغی به دو روش شیمیایی و گیاهی انجام میشود. در دباغی به روش گیاهی از بخشهای مختلف گیاهان همچون ساقه و برگ و ریشه آنها استفاده میشود.

هدف از دباغی چیست و چرا این صنعت مهم است؟

همانگونه که اشاره شد اگر پوست حیوانات دباغی نشود به مرور زمان از بین میرود و فاسد میشود. در دباغی با تثبیت کردن پروتئین‌های پوست را تثبیت نموده و از تخریب آن جلوگیری میکنند. هدف از دباغی‏ این است که طی فرایند دباغی پوست خام به چرم تبدیل ‏شود و بنا بر نرمی، کش‌دار بودن و یا محکم بودن  پوست با انجام تغییراتی ماندگاری و مقاومت پوست را افزایش می‏‌دهند با دباغی چرم مانع از خشکی و شکنندگی پوست میشوند. و با خارج کردن آب پوست باعث نرمی و انعطاف پذیری چرم میشوند.

۱۱ مرحله دباغی کردن پوست

قبل از ذکر مراحل لازم به ذکر است که دباغی و تولید چرم به دو دسته تقسیم می شود: ۱. دستی (سنتی) ۲. ماشینی (صنعتی). زمان پردازش و استفاده از مازوج و جو در دباغی دستی یا سنتی طولانی‌تر است. این امر برتری دباغی سنتی را از دباغی ماشینی نشان میدهد.

فرآیند دباغی کردن شامل ۱۱ مرحله پردازش بر روی پوست است که در ادامه برای شما شرح داده‌ایم.

1. خشک کردن و نمک زدن چرم: بعد از بلند کردن پوست از بدن حیوانات، پوست را به کمک خشک کردن و نمک زدن برای دباغی آماده میکنند. این کار با استفاده از نمک خشک یاخیساندن در محلول نمک و سپس خشک کردن در هوای آزاد و هوای گرم صورت میگیرد.
2. حذف بخش‌های اضافی چرم: در این مرحله، قسمت‌های اضافی پوست هنگام جداسازی از بدن حیوان خارج می‌شود که هیچ ارزشی در چرم سازی ندارد.
3. خیساندن چرم: برای حذف مواد زائد حل شده در چرم، آن را در آبی که در آن مواد شیمیایی حل شده خیس می‌کنند تا مواد زائد در آب حل شده و الیاف آب را جذب کرده و طبیعی شوند.
4. لش زنی یا لش زدایی چرم: پوست‌ها معمولاً با چربی و گوشت اضافی عرضه می‌شوند و دارای پروتئین‌های غیر فیبری هستند که در داخل و روی بدن قرار دارند. برای جدا نمودن آنها پوست را داخل آهک قرار میدهند. به محلول آب و سولفید سدیم اضافه می‌شود، هر مولکول سولفید سدیم با یک مولکول آب، چربی اضافی و گوشت همراه است که باید توسط یک دستگاه موبر متشکل از دو غلتک، یک فلز و یک شکاف حذف شود.
5. موزدایی و آهک زنی چرم: در این مرحله مو و پشم باید از سطح پوست پاک شوند.  پشم یا موی هیدرولیز شده یک مولکول سولفید هیدروژن سدیم ایجاد می‌کند که رشد و ریزش مو را تسریع می‌کند. اکثر اوقات حذف موهای زائد با دستگاه‌های مکانیکی انجام می‌شود
6. حذف آهک از چرم: در این مرحله آهک اضافی و سایر بقایای فاز آهک سازی با کمک مواد شیمیایی همچون بی سولفیت سدیم، نمک آمونیوم، اسید سولفوریک طی عملیات آنزیمی حذف میشود، زیرا اگر رسوب به طور کامل از سطح جدا نشده باشد. پوست خشک است و فرآیند رنگرزی روی آن به خوبی انجام نمی شود. برای کاهش PH اسید لازم است بین مواد مصرفی تعادل برقرار شود تا آهک حل شود و به راحتی از روی پوست پاک شود.
7. قلیایی کردن چرم: پس از حذف رسوبات آهکی از سطح پوست و همچنین برای نرم شدن پوست، آنها را در حمام نمک حاوی نمک آمونیوم قرار می دهند که باعث افزایش اثر مواد مغذی و تغییر لطافت می‌شود. در این مرحله الیاف منبسط شده و مواد باقی مانده در پوست از سطح جدا می‌شوند.
8. گرفتن چربی از چرم: قبل از دباغی لازم است چربی اضافی سطح پوست برداشته شود، زیرا برخی از حیوانات مثلاً گوسفند چربی زیادی در پوست خود دارند که چربی آن با هیدروکسید سدیم به صابون تبدیل می شود، سپس آب می شود. شسته شده و چربی اضافی از سطح پوست پاک می شود.
9. اسیدی کردن چرم: در این مرحله پوست در محلول اسیدی حاوی نمک قرار می‌گیرد. اگر محلول اسید تا حد اشباع به الیاف پوست نفوذ کند، این عمل باعث صاف شدن الیاف پوست شده و سطح پوست یکنواخت می شود و پوست حالت نیمه دباغی به خود می‌گیرد.
10. برش زدن و تراش دادن چرم: پس از مرحله حذف آب، پوست به چندین لایه برش داده میشود. هر لایه مناسب یک کار است. مثلاً چرمی که برای دوخت دستکش مورد استفاده قرار میگیرد از لایه‌های نازک‌تر و چرم‌های ضخیم‌تر برای چکمه، کیف یا مصارف صنعتی انتخاب می‌شوند.
11. رنگ‏ کردن چرم: برای رنگ کردن چرم از دو نوع ماده آلی و معدنی استفاده می‌شود مواد رنگی معدنی؛ غیرمحلول در آب هستند که قدرت پوشش بالایی دارند. مواد رنگی آلی که محلول در آب هستند مثل رنگ‌های آنیلی. پس از رنگ آمیزی، روغن روی سطح چرم مالیده می شود تا نرمی و خاصیت ارتجاعی حفظ شود.